Sukcesja majątkowa, czyli jak mądrze i bezpiecznie przekazać potomkom swój dorobek

Bożena Wolińska, Wiceprezes Zarządu Availo Sp. z o.o.

Pracujemy by żyć, czy żyjemy – żeby pracować? Jest to temat do oceny indywidualnej. Jednak dla każdego człowieka istotne jest to, aby w odpowiednim czasie – majątek, na który pracował całe życie – został przekazany w odpowiednie ręce. Dlatego, warto znać prawne zabezpieczenia w zakresie sukcesji majątkowej.
Rozporządzenie majątkiem zrealizowane w zgodzie z przepisami prawa zapewnia nie tylko bezpieczeństwo spadkobierców, ale również może zapobiec przyszłym konfliktom w rodzinie.

Skuteczny testament

Najbardziej znaną formą rozporządzenia majątkiem jest testament, czyli oświadczenie woli, w której testator rozporządzający majątkiem określa – kto i w jakiej części otrzyma majątek po jego śmierci. Co istotne, testament jest nieważny w sytuacji, gdy został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu o danej treści,
• pod wpływem groźby.

Warto tu zaznaczyć, iż możliwość powołania się na powyższe wykluczenia wygasa po 3 latach od dnia, kiedy spadkobierca dowiedział się o spadku lub po 10 latach od tzw. otwarcia spadku. Testament może mieć różne formy określane jako zwykłe lub jako szczególne.

Testamenty zwykłe

• Testament notarialny – sporządzony w formie aktu notarialnego za poświadczeniem Notariusza – najczęściej w kancelarii, ale w wyjątkowych sytuacjach – dla przykładu, gdy spadkodawca przebywa w szpitalu – w innym ustalonym miejscu. Testament notarialny jest optymalnie najbezpieczniejszą i najtrudniejszą do podważenia formą przekazania majątku.
• Testament holograficzny – sporządzony w całości czytelnym pismem odręcznym, ze wskazaną datą i finalnym podpisem.
• Testament allograficzny – wola testatora przekazana ustnie w obecności co najmniej dwóch świadków, a także w obecności uprawnionego urzędnika państwowego (tj. wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu / gminy albo kierownika urzędu stanu cywilnego). Po wygłoszeniu woli sporządzony zostaje protokół, który zostaje oznaczony datą i miejscem. Następnie, protokół jest odczytywany w obecności świadków i podpisany przez nich oraz testatora.

Testamenty szczególne

• Testament ustny – jest prawomocny, gdy testator jest w stanie bezpośredniego zagrożenia życia, a swoją wolę wygłasza w obecności co najmniej trzech świadków. Testament ustny powinien zostać spisany (w terminie do roku po oświadczeniu spadkodawcy), podpisany przez wszystkich lub co najmniej świadków zdarzenia ze wskazaniem daty i miejsca oświadczenia,
• Testament podróżny – gdy spadkodawca jest w podróży (statkiem polskim) to może wygłosić swoją wolę co do rozporządzenia majątkiem dowódcy lub zastępcy dowódcy statku oraz dwóm świadkom. Analogicznie jak w przypadku testamentu allograficznego – testament podróżny należy spisać, odczytać oraz podpisać z uwzględnieniem daty i miejsca).
• Testament wojskowy – Tę formę testamentów określa rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości. Ma analogiczny charakter jak testament ustny. Takie oświadczanie może być sporządzone jedynie w czasie mobilizacji, wojny lub niewoli. Jeżeli po upływie 6 miesięcy warunki w jakich znajduje się testator pozwalają na sporządzenie testamentu zwykłego – oświadczenie woli traci moc.

Należy podkreślić, że testator ma możliwość odwołania testamentu. Może to zrobić poprzez zniszczenie oświadczenia woli lub sporządzenie nowego testamentu.

Asekuracyjna umowa dożywocia

Warto wspomnieć tutaj również o możliwościach jakie daje umowa dożywocia, czyli przeniesienie własności nieruchomości spadkodawcy w zamian za dożywotnią. To chętnie stosowana forma przekazania majątku szczególnie na terenach wiejskich. Umowę tę można rozwiązać przed śmiercią właściciela nieruchomości, ale jedynie za pomocą aktu notarialnego. Istnieje opcja zamiany umowy dożywocia na dożywotnią rentę.

Darowizna

To kolejna forma rozporządzania majątkiem, ale może być ona realizowana jeszcze za życia darczyńcy. Co więcej, darowizna ma charakter bezpłatny i nie zawsze wymaga sporządzenia aktu notarialnego. Czasami wystarczy wydanie przedmiotu darowizny. Wyjątkiem są m.in. darowizny nieruchomości. Ponadto pamiętajmy, że umowa darowizny wiąże się z obowiązkami podatkowymi. Wyłączenia w tym temacie przewidziane są dla określonych wartości oraz wskazanych przez Ustawodawcę grup podatkowych.
Darowiznę jeszcze niewykonaną darczyńca może odwołać. Powodem odwołania niewykonanej darowizny może być zmiana (na gorsze) stanu majątkowego. Natomiast wykonaną darowiznę można odwołać w przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego lub niedostatku darczyńcy.
Istotną informacją w zakresie darowizn jest również tegoroczna zmiana, czyli ustawa o zarządzie sukcesyjnym. Najważniejszą wartością nowego prawa jest umożliwienie spadkobiercom nabywania jednoosobowych przedsiębiorstw bez obciążeń podatkowych.

Dziedziczenie z ustawy

W sytuacji, gdy spadkodawca nie zdecydował się na żadną opcję prawną rozporządzenia swoim dorobkiem – podział majątku realizowany jest w zgodzie z ustawą określającą kolejność uprawnionych do dziedziczenia. Kolejność ta jest następująca: Dzieci spadkodawcy oraz małżonek; Zstępni dzieci (czyli wnuki spadkodawcy); Małżonek i rodzice; Rodzeństwo spadkodawcy; Zstępni rodzeństwa; Dziadkowie spadkodawcy; Zstępni dziadków; Dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku; Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy / Skarb Państwa;

Spadek bez długów

Życie bywa skomplikowane i w wypadku wielu niesprzyjających okoliczności zamiast sporego majątku swoim bliskim możemy przekazać nasze długi, a co za tym idzie niemałe kłopoty. W takim przypadku spadkodawca nie powinien godzić się na przyjęcie spadku proste (z długami). Rozwiązaniami jest przyjęcie spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza (ograniczona odpowiedzialność za długi) lub całkowite odrzucenie spadku.

Podsumowanie

Polskie prawo przewiduje wiele innych różnorodnych rozwiązań w zakresie bezpiecznego rozporządzania majątkiem. Najbardziej pewnymi rozwiązaniami są te realizowane ze specjalistami prawnymi w swojej dziedzinie dla przykładu z notariuszami oraz mające formę aktu notarialnego. Jednak w razie jakichkolwiek wątpliwości w zakresie dziedziczenia, kwestii podatkowych oraz bezpiecznego podziału majątku warto korzystać z porady prawnej.

Pełny raport dostępny do pobrania -> tutaj -> RAPORT “BEZPIECZNA PRZYSZŁOŚĆ” GAZETA FINANSOWA